رواداری در فرهنگ و ادب ایران، احد قربانی دهناری
Toleration in Persian Culture and Literature by Ahad Ghorbani (in Persian)
این نوشته نگاهی دارد به رواداری (تساهل، تسامح) در فرهنگ و ادب ایران با تکیه بر آثار مکتوب و تلاشی دارد برای جمع‌بندی و دریافت رهنمود.
رواداری می‌تواند زاویه دید سیاسی، اجتماعی، مذهبی، فلسفی، فرهنگی، قومی و یا اخلاقی داشته باشد و شکیبایی اندیشه، گفتار، رفتار و اعمال دیگران در عرصه‌های نامبرده را شامل شود. بزرگان ایران بیشتر با وسعت مشرب تحسین‌برانگیزی به رواداری مذهبی پرداخته‌اند؛ یعنی تحمل ادیان و مذاهب دیگران و همزیستی صلح‌آمیز با آنها. شاید از آنجائی که در جامعه ما تنوع سیاسی هرگز وجود نداشته، آرزوی آن نیز انعکاسی قابل ملاحظه ندارد. از اینرو این نوشته بیشتر، تکیه بر رواداری مذهبی یا آزادی اعتقادات دینی دارد.
نگارنده بر این باور است که مشرب وسیع بزرگان ما، بلندنظری و جهانِ بزرگ و وجدان آزاد آنها، ما را در تلاش امروزمان، برای ساختن جامعه‌ای بدون قهر و خشونت و مبتنی بر خلاقیت و سازندگی، آبادانی و احترام متقابل، و پرورش روح آزادگی و انسان‌دوستی و ترک تعصبات به نحوی کارا، یاری خواهد کرد.
تاریخ چاپ: ١٣٨٧
محل چاپ: گوتنبرگ، سوئد
نوبت چاپ: نخست
ناشر: انتشارات ماز
قطع کتاب: ۱۵ در ۲۱ در ۳ سانتی‌متر
تعداد صفحات: ۴۱۴
وزن کتاب: ۵۵۰ گرم
شابك:
ISBN 978-91-87269-03-5
فهرست مندرجات:
چکیده
واژه‌های کلیدی
پیشگفتار
تعریف رواداری
رواداری در فرهنگ و ادب ایران
تعالیم زردشت: جدائی شهریاری و پیامبری
هخامنشیان: هیچ قومی را مجبور نكن كه از كیش تو پیروی نمایند
تعالیم مانی: پرهیز از هرگونه جنگ و خشونت
تعالیم مزدک: پیروزی نهائی با نور است
ارداویر‌ف‌نامه: خشنودی آب و آتش و زمین همه آفریدگان نیک اهورامزدا
قران: یکی به نعل، یکی به میخ
حسن بصری: معرفت بی‌خصومتی است
رابعه عدویه: نفی منی و خوددوستی و خودپرستی
بشار بن برد: ستیز با پست‌شماری موالی
فُضَیل عیاض: زشت‌شماری پیروی نیندیشیده
ابن مقفع: قربانی اصلاح‌طلبی و نواندیشی
ابونواس: ستایشگر عشق و شادی
حنظله بادغیسی: یا ارجمندی یا مرگ
فاطمه نیشابوری: زنی عارف
اسحاق موصلی: ستایشگر آواز
بشر حافی: زیارت کعبه‌ی دل بجای طواف کعبه‌ی خلیل
ایرانشهری: یکسانی همه شریعت‌ها
محمد بن زكریای رازی: ایمان به انسان و توان اندیشیدنش
رودکی: مکن بد به کس گر نخواهی به خویش
رابعه قزداری: قربانی جسارت و عشق
عبدالله مبارک:قبولی زیارت با سیر کردن گرسنه
سفیان ثوری: زشتی همنشینی با علما
معروف کرخی : آرزوی خوشی در دو دنیا
ابوشکور بلخی: خردمند هرگز نکوشد به جنگ
بایزید بسطامی: هلاک عارف در بی‌حرمتی به خلق است
یعقوب کندی: حقیقت‌پژوهی بدون پیشداوری
سهل تستری: دل انسان عزیزترین آفریده
ابن راوندی: انکار نبوت پیامبران
جُنید نهاوندی: آیین سماع
طیب سرخسی: قربانی انکار نبوت
شبلی: بخشایش هر دو قوم
منصور حلاج: جرمش این بود که اسرار هویدا می‌کرد
فردوسی: ستایشگر پر شور خرد، دانش و کار و کوشش
هجویری: پشتیبان پر شور سماع، موسیقی و اشعار عاشقانه
اخوان الصفا: ستیز با خرافات با جنگ‌افزار دانش
قصاب آملی: راحتی خلق، نه وحشت خلق
ابوذر ترک کشی: ساختن با دوست، زیستن با دشمن
عرفان: حقیقت‌جوئی، آزادگی و برابری اهل دیر و کنشت
ابوالحسن خرقانی: نانش دهید و از نامش مپرسید
طاهِرِ چَغانی: هر مرغی را به پای خویش آویزند
ابوسعید ابوالخیر: به عدد هر ذرّه راهی است به حق
ابوالفضل بیهقی: سخنی نرانم که آن به تعصبی و تربدی کشد
منوچهری دامغانی: می بی چنگ منوش!
اسدی طوسی: تن مرده و جان نادان یکی است
خواجه عبدالله انصاری: كافزون ز هزار كعبه باشد یك دل
فخرالدین اسعد گرگانی: مدان دوزخ بدان گرمی بدان گرمی که گویند
مسعود سعد سلمان: کز تن ماست آنچه بر تن ماست
عین القضات: گفتا كه مرا مجو به عرش و به بهشت
ناصر خسرو: حاکم خود باش و به دانش بسنج
عنصر المعالی کیکاوس: مستی چو کنی در خانه کن
مهستی گنجوی: نه کافر مطلق نه مسلمان تمـام
راغب اصفهانی: واجب بودن شنیدن موسیقی
فضل الله نعیمی استرآبادی: پشتیبانی از فرودستان
عمادالدین نسیمی: مسجد و میکده و کعبه و بتخانه یکی است
امام محمد غزالی: روا نباشد که سماع حرام باشد
سیف بن محمد هروی: افشای سینه‌چاکان امر به معروف
شهاب الدین سهروردی: آن جام جهان‌نمای جم من بودم
انوری ابیوردی: افشای گدایان تاجدار
ابن یمین: اگر بد کنی چشم نیکی مدار
نظامی عروضی: راوی دادگر
ابن رشد: ستیز با جزم‌اندیشی مذهبی
ابوعلی سینا: حـلالی شراب به فـتـوای عـقـل
قطران تبریزی: بیداد رسد به هر که بیدادی کرد
نظامی گنجوی: کس نگوید که دوغ من ترش است
سیف الدین باخرزی: فرار از آئین به سوی انسان
محمد عوفی: ناممکن بودن بستن در میان تو و آفریدگارت
ابن عربی: محکوم به جرم ستایش زیبائی
نجم الدین زرکوب: دشـمـن مـا را سـعـادت یـار بـاد
عبدالرحمان جامی: افشای واعظ خودبین، خرافات و عوام
بابا فغانی: زیان دشمنی و سود دوستی
وحشی بافقی: تو مو بینی و مجنون پیچش مو
فیض کاشانی: یاران می‌ام زبهـر خدا در گلو کنید
عمرانی: افشای ریاکاران
مولانا ترکی قلندر: نقد نماز ریائی
رضی آرتیمانی: نقد سالوس
بسمل شیرازی: گونه‌گونی افسانه یگانه عشق
پیرزاده مشهدی: در آرزوی شکست زهد ریایی
نظام دستغیب: پرهیز آتش دوزخ از واعظ
کلیم کاشانی: چرا این همه مذهب در دین یک پیغمبر
بابا افضل کاشانی: از ما تو هر آنچه دیده‌ای مایه تست
عمر خیام: کای بیخبران، راه نه آنست و نه این
مشائیون، اشراقیون، عرفا ومتکلمین: تلاش در خردگرائی و حقوق طبیعی
ابونصر فارابی: مبشر همزیستی مذهب‌ها
عبید زاکانی: نقد سالوس، ریا و جنگ
سنائی غزنوی: همگان طالب‌اند و او مطلوب
روزبهان بقلی: صد هزاران پرده دارد عشق دوست
فخر رازی: استاد شک فلسفی
فخرالدین عراقی: چو ز باده مست گشتم چه كلیسیا چه كعبه
امیر خسرو دهلوی: کس نگوید که دوغ من ترش است
عطار نیشابوری: بخند ای زاهد خشک ارنه‌ای سنگ
عبدالرزاق اصفهانی: چند سختی با برادر؟ ای برادر نرم شو!
پوریا ولی: بهشت و دوزخت با تست در پوست
سیف فرغانی: این تیزی سنان شما نیز بگذرد
میر سید علی همدانی: در دو عالم نیست ما را با کسی گرد و غبار
بابا طاهر همدانی: دلبر در کنشت و کعبه و بتخانه و دیر
شمس تبریزی: به داس دهر همان بدروی که می‌کاری
مولوی: تا جنینی کار خون آشامی است
كمال خجندی: برتری همت صاحبدلان از فردوس برین
علاءالدوله سمنانی: مقصود منم ز كعبه و بتخانه
سعدی: بنی آدم اعضای یک پیـکرند
اوحدی مراغه‌ای: اعتماد شیخ به چماق بیشتر است به خدا
مجدالدین نسقی: بر خلق خدا دادگرانه حکم کن!
مکتبی: مهر محکم شود ز خوشخوئی
قاسم انوار: مقصود خدا عشق است باقی همه افسانه
سلمان ساوجی: سودت ندهد که خون به خون می‌شویی
حافظ: جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه
شاه نعمت الله ولی: دلم بگرفت از زهــد ریایی
عبدالرزاق اصفهانی: جهل را بر دست تیغ و عقل را بر پای خار
ظهیرالدین فاریابی: طمع خوشه‌ی گندم مکن از دانه‌ی جو
محمود شبستری: بیفكن پوست، مغز نغز بردار
ظهیرالدین مرعشی: دشمنی را یکی بود بسیار
آصفی هروی: تو هم در آینه حیران حسن خویشتنی
قاضی حسین میبدی: صد دوست کم است و دشمنی بسیار است
نظیری نیشابوری: درس مـعلم اگـر بـود زمـزمه مـحبتی
بیدل دهلوی: طوفان مگر از عهده مذهب بدر آید
چاپخانه: با چهارصد سال تاخیر در ایران
خیالی بخارایی: هرکس به زبانی صفت حمد تو گوید
کمال سبزواری: دوستی کن که محبت ز محبت خیزد
عرفی شیرازی: مدارا با مسلمان و هندو
طالب آملی: کفر است در طریقت ما کینه داشتن
شیدا دزفولی: هر کس به جهان، مسلک و آئین دارد
صائب تبریزی: می‌خورد بر هم جهانی چونکه یک دل بشکند
حزین لاهیجی: رو آتش می درزن این دفتر فتوا را
واعظ قزوینی: با خموشی می‌توان خاموش‌کردن کوه را
شیخ بهایی: من یار طلب می‌کنم او جلوه‌گه یار
زیب النساء بیگم: طـواف دلی کن که کعبه‌ی مخفی است
فوجی: در کوچه ارباب ریا خانه نداریم
قدسی مشهدی: به دریا فـکن دفتر عمــر و زید
هاتف اصفهانی: یکسانی تثلیث و توحید
آذر بیگدلی: حق به بنده نه روزی به‌شرط ایمان داد
سانسور:به قدمت فریاد آزادی
محتشم کاشانی: از روی زاهدان نرود گرد تیره‌گی
یغمای جندقی: ز شیخ شهر، جان بردم به تزویر مسلمانى
قائم مقام فراهانی: زاهد چه بلایی تو؟
فروغی بسطامی: رموز عشق با زاهد مگویید
میرزا ابوالقاسم توحید: داغ ما به دل داغ او به پیشانی
زرگراصفهانی: دلم تنگ شد از زهد ریایی
شاه جهان بیگم: از بوریان زاهدان، بوی ریا آید به جان
شاه سلیمان: با دشمن و دوست فعل نکو نیکوست
فقیر شیرازی: همه مست‌اند، از می پندار
قاآنی شیرازی: شرمنده از گناه در خور عفو
میرزا ابوالحسن جلوه: از خامی دیگ است که در جوش و خروش است
میرزا فرهنگ شیرازی: آگاه به راه پنهانی میخانه
همای شیرازی: با زاهد افسرده مگویید که خام است
روزنامه در ایران: از خودسانسوری تا فحاشی
مزین السلطنه: روشنگر خرافه‌ستیز
اشرف‌السلطنه: از نخستین روزنامه‌نگاران و عکاسان زن
نجم‌السلطنه: زنی مصمم، فعال و پرجرأت
خدیجه افضل وزیری: بی‌سوادی علت اصلی عقب ماندگی زنان
عارف قزوینی: سرافعی و سر شیخ بکوبید به سنگ
مدهوش تهرانی: زاهد برو تو زهد به کار عوام کن
میرزا فتحعلى آخوندزاده: افشاگر بی‌امان خرافات و خودکامگی
عبدالرحیم طالبوف: مبارز خستگی ناپذیر علیه خرافات و سنت‌گرایى
بی‌بی مریم بختیاری: ما زن‌های ایرانی ابدا از عالم انسانیت خارجیم
حاج زین العابدین مراغه‌اى: روشنگران و منادیان پیگیر آزادى
صدیقه دولت‌آبادی: مبارز پیگیر حقوق و کرامت زنان
زینب پاشا: شیر زنی سازمانگر
صغیر اصفهانی: به نیکی در جهان بگذار هان افسانۀ خود را
قرةالعین: زنی دانشمند و مبارز نستوه
میرزا آقاخان كرمانى: مبارز شورانگیز عصر بیدارى ایرانیان
رجاء اصفهانی: رو به‌در کن از دل خود کینه را
آزاد کشمیری: یارب چه چشمه‌ای است محبت
مستشارالدوله: همه ترقیات نتیجه یک کلمه: قانون
خانم دکتر حسین خان کحّال: زنی روشنفكر، آگاه و روشنگر
بی‌بی خانم وزیرف: بنیان نخستین مدرسه‌ی دخترانه
بی‌بی خانم استرآبادی: پاسخی دندان‌شکن و پیشگامانه به مردان
میرزا آقا تبریزى: نقد گویای جامعه و دولت قاجار
میرزا حبیب اصفهانى: مترجم سرگذشت حاجی بابا اصفهانی
سید جمال واعظ اصفهانى: آرزومند ایران تولیدکننده
شیخ احمد مجدالاسلام كرمانى: نگران نفوذ روحانیون بر مردم
شیخ احمد روحى: قربانی روشنگری
ابوالقاسم لاهوتى: شرم باشد، که تو در خواب و جهانی بیدار
فرخى یزدى: دل نثار استقلال، جان فدای آزادی
میرزاده عشقی: گرکفن نیست، بگو چیست پس این روبنده؟
محمد علی جمالزاده: جهل و چشم‌بستگی گروه مردم مانع هر گونه ترقی
صادق هدایت: ریشه‌یابی ژرفنگرانه عقب‌ماندگی ایران
على دشتى: روایتگر پرشور آزادی، خرافه‌پرهیزی و تعصّب‌ستیزی
شجاع الدین شفا: نقد روشنگرانه ادیان ابراهیمی
شمس کسمایی: روشنگر و سنت‌شکن
عالمتاج قائم مقامی: قرن‌ها بوده جنس زن مقهور
عبدالحسین صنعتی زاده: بیزاری از جنگ‌های بیرحمانه
نسیم شمال: افسوس كه چون بوقلمون رنگ به رنگیم
ملک الشعرا بهار: فغان ز جغد جنگ و مرغوای او
ایرج میرزا: فتنه‌ها در سر دین و وطنست
علامه دهخدا: یک عمر تلاش و روشنگری
جبار باغچهبان: بی صلحِ ملل شاد نگردد دل من
مجتبی مینوی: مروج چندگرائی مذهبی و آزادی فردی
نیما یوشیج: سرچشمه‌های ذوق بشری وسیع و متفاوت است
محمد علی افراشته: ای تاجران اسلحه شرم و حیا كنید
مجدالدین میرفخرایی: ستایش از مادر طبیعت
عماد خراسانی: گر نظر پاك كنی، كعبه و بتخانه یكیست
فریدون آدمیت: تاریخ‌نگار توانمند و پرتلاشِ تحلیلی-انتقادی
پروین اعتصامی: خرّم آن دل که خاطری را، سبب تسکین است
احمد کسروی: روشنفکری پرسش‌گر، سنجش‌گر، بی‌باک، ژرفکاو و تیزبین
علی اکبر حکمی‌زاده: یکی از نادر اصلاح‌طلبان مذهبی در تاریخ تشیع
محمد حسن شریعت سنگلجی: تلاش در پاکسازی مذهب شیعه
مهرانگیز دولتشاهی: نخستین زن سفیر ایرانی
قمر بیگم شیدا: مبارز فعال رفع حجاب
فاطمه سیاح: فرهیخته‌ای پرشور مدافع حقوق زنان
مفتون همدانی: با همـه عالم سـر صلح و صفا داریم ما
اقبال لاهوری: هستم اگر میروم، گر نروم نیستم
قمرالملوک وزیری: پیشگام آواز در جامعه‌ی آواز-ممنوع
غلامحسین صدیقی: آنچه اعراب و مغول‌ها جدا جدا کردند، اینان یکجا خواهند کرد
محمدحسین شهریار: همدلی مسلم و گبر و یهود
مریم فیروز: فعال پرشور و پیگیر حقوق زنان
ژاله اصفهانی: ستاشگر آزادی و دموکراسی
سیمین دانشور: در هر جنگی هر دو طرف بازنده است
شاپور بختیار: من اول انسانم، بعد ایرانیم و بعد مسلمانم
ادیب برومند: نیست بادا بجهان، اهرمنِ کینه و جنگ
امیری فیروزکوهی: بدکارتر از زاهد خوشنام ندیدم
فرخ‌رو پارسا: نخستین بانوی وزیر در ایران
امیرحسین آریان پور: دیکتاتورهائی در صف اول مبارزه با دیکتاتوری
احمد شاملو: عشق را در پستوی خانه نهان باید کرد
سیمین بهبهانی: در کرامت زن و نکوهش جنگ
محمد علی اسلامی ندوشن: لزوم مشارکت همه
مصطفی رحیمی: جمهوری مطلق نه با پسوند "اسلامی"
هوشنگ ابتهاج: زندگی چیست؟ عشق ورزیدن
سیاوش کسرایی: ستایشگر زندگی، امید، کوشش و بهروزی انسان
آذرنوش صنیع [ابتهاج]: نخسین زن بانکدار ایرانی
شفیعی كدكنی: مروج آثار روادارانه عرفانی
احسان طبری: بر این زمین عبث مرو، بیافرین!
مهدی اخوان ثالث: مپـرسید از نـام و نـانـش دهید
آرامش دوستدار: نقد نیندیشی و دین‌خوئی
داریوش آشوری: پرهیز از شیفتگی، نقد عقلانی
علی اکبر سعیدی سیرجانی: خدا ناشناسم اگر "این" خداست!
تقی مدرّسی: انسان با محبت رشد می کند و با گذشت کامل می گردد.
فروغ فرخزاد: آشنا با رنج‌های خواهران خویش
غلامحسین ساعدی: درختی که در اوج بالندگی اره شد
مهشید امیرشاهی: مبارز آزادی بیان و جدایی دین از سیاست
اشرف دهقانی: مبارزی جسور و الهامبخش
سعید سلطان پور: با كشورم چه رفته است
محمد مختاری: ما نیاز به «تمرین مدارا» داریم.
حسن یوسفی اشکوری: خشونت اسلام فقهی و رواداری اسلام عرفانی و کلامی
علی میرفطروس: افشاگر پرشور قشریت مذهبی و دیکتاتوری سیاسی
رحمان هاتفی: آنجا که تاریخ نویسان متوقف می شوند، شاعران آغاز می کنند
اکبر گنجی: جدایی کامل دین از سیاست
محمد جعفر پوینده: مبارز پیگیر، سرسخت و اصولی آزادی بی قید و شرط بیان
میرزا آقا عسگری: حرمت انسان بی توجه به تعلق فکری
ناشناس ها: آتش نتوان کرد به آتش خاموش
فرهنگ مردم: بنگر که چه می‌گوید، منگر که، که می‌گوید!
برخی نتیجه گیری ها
یادآوری ضرور
کتابشناسی
فارسی
انگلیسی
پیوندگاه‌ها
کتاب را می‌توانید در آدرس زیر سفارش دهید:
https://www.mezerah.com//app/module/webproduct/goto/m/m4ad480b0c74a1000
احد قربانی دهناری
احد قربانی دهناری
احد قربانی دهناری، سال ۱۳۳۵ در روستای دهنار واقع در ۱۵ کیلومتری شرق شهرستان دماوند به دنیا آمد. تحصیلات دبستانی و دبیرستانی را در شاهی (قائم شهر) گذراند. در دانشکده فنی دانشگاه تهران و دانشگاه تکنولوژی چالمرز مهندسی برق و در دانشگاه گوتنبرگ انگلیسی و فلسفه کاریردی و نظری خواند. با سیستم عامل سولاریس و لینوکس و پایگاه داده‌های اوراکل کار می‌کند. به ادبیات، فرهنگ‌مردم، دموکراسی و رواداری دلبستگی ژرف دارد. در وقت آزاد به این چهار عرصه دلخواهش می پردازد. آثارش را در وبگاه زیرین می‌توانید بخوانید و با پست الکترونیکی با او مکاتبه کنید:
http://ahad-ghorbani.com/
https://t.me/AhadGhorbaniDehnari